دکتر فرامرز مجتهدزاده - دكتر متخصص ارتودنسی در تهران

• بعدی >

آیا طب سنتی در بهداشت دهان و دندان جایگاهی دارد؟ خلاصه ای از یک دیدگاه

آیا طب سنتی در بهداشت دهان و دندان جایگاهی دارد؟ خلاصه ای از یک دیدگاه

پاسخ من در یک کلام به این سوال مطمئنا " بله" می باشد. طب سنتی می تواند در برخی زمینه ها و شرایط کمکی چشمگیر برای سلامت دهان و دندان باشد. اما اگر تصور کنیم که طب سنتی در تمامی زمینه ها می تواند تمام مشکلات سلامت دهان و دندان را برطرف نماید و پوشش دهد، بنظر می رسد که برعکس، پاسخ به این سوال "خیر" باشد. اما این پاسخ منفی به هیچ وجه نباید موجب شود که از پاسخ مثبتی که به پرسش اول دادیم صرفنظر کنیم.

در اینجا و به اختصار به پاسخ مثبت می پردازیم و مروری خواهیم داشت بر اینکه طب سنتی در چه جنبه هایی می تواند به بهداشت دهان و دندان کمک کند. در بهداشت دهان و دندان تلاش می کنیم که سلامت دندانها و لثه و سایر بافتهای دهان را از بیماری محافظت کنیم. در طب مدرن، از مسواک صحبت زیادی می شود، اما اگر به تاریخچۀ مسواک نگاه کنیم می بینیم مسواکهای امروزی الهام گرفته از چوب گیاه مسواک و یا اراک می باشد. این چوب در حقیقت از ریشه و بعضا از ساقه این درختچه گرفته می شود. به شکل آن اگر توجه کنیم، بسیار شبیه به یک مسواک رایج است، یا شاید بیشتر شبیه به یک قلم مو. رشته های سر این گیاه همان کاربردی را دارد که رشته های مسواک امروزی دارد. سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که پس  به چه دلیل است که دندانپزشکان استفاده از مسواکهای مدرن را تجویز می کنند و نه گیاه مسواک؟

شاید بتوان دلایل متعددی ذکر کرد، حتی از جمله اینکه دندانپزشکان در دوره های آموزشی خود فرصت پیدا نمی کنند که با چوب مسواک بخوبی آشنا شوند. اما به اعتقاد من یکی از دلایل اصلی آن است که در آموزش دندانپزشکی تلاش می شود مطالبی مبتنی بر شواهد مورد بحث و بررسی قرار گیرند. شواهد در خصوص مسواک مدرن و چوب مسواک چه چیزی به ما می گویند؟ شواهد می گویند که مسواک مدرن از چوب مسواک بهتر دندانها را تمیز می کند. اگر شما یک بار چوب درخت مسواک را از عطاریها تهیه کنید و سعی کنید با آن دندانها را تمیز کنید، خواهید دید که حرکت دادن چوب مسواک در دهان دشوارتر است و امکان تمیز کردن برخی از نواحی را بخوبی ندارد. اما آیا این به آن معنی است که چوب مسواک بی ارزش است؟ پاسخ من قطعا خیر است. تمیز کردن ناکامل دندانها از تمیز نکردن آنها مسلما بهتر است. یعنی اگر شما دسترسی به مسواک مدرن دارید، بهتر است از آن استفاده کنید، اما اگر دسترسی به مسواک مدرن ندارید اما به چوب مسواک دسترسی دارید، می توانید از آن استفاده کنید. آیا تا بحال فکر کرده اید که این موضوع در نواحی و استانهای محروم و مثلا جنوب کشور چقدر می تواند اثر بخش باشد؟ عزیزان این نواحی که در شرایط اقتصادی دشواری به سر می برند، شاید نتوانند به اندازه جامعه مرفه تر و شهرنشین دسترسی و یا امکان تهیه مسواک را داشته باشند. این عزیزان به خدمات مدرن بهداشت و درمان دهان دسترسی کمتری دارند. تا زمانی که به لطف پروردگار این دسترسی و امکان فراهم گردد، ساکنین این نواحی می توانند با سهولت بیشتری به چوب مسواک دسترسی بهتری داشته باشند. این گیاه در مناطق جنوبی از جمله سیستان و بلوچستان به شکل بومی می روید و از آن در طرحهای بیابان زدایی نیز می توان استفاده کرد. پس در چنین حالتی برای این عزیزان وقتی دسترسی به مسواک مدرن و خمیر دندان وجود نداشته باشد، استفاده از چوب مسواک به انتخاب اول و یک راهکار موثر و مهم تبدیل می شود  و شاید بتوان نتیجه گرفت طب سنتی در این حوزه و در این ناحیه می تواند کمک بسیار بزرگی به سلامت دهان و دندان بنماید.

در حوزه دهانشویه ها نیز وضع کمابیش به همین منوال است. حتی شاید بتوان گفت که دهانشویه های سنتی یا گیاهی از جایگاه خیلی خوبی در کنار دهانشویه های مدرن ( یا آنگونه که طرفداران پر و پا قرص و بعضا متعصب طب سنتی بیان می کنند "شیمیایی") برخوردارند. دهانشویه های مدرن امروزی موجود در بازار ترکیبات موثری برای مقابله با بیماریهای دهان دارند که اثر بخشی آنها در تحقیقات و مطالعات مستند و ساختارمند مشاهده شده است. اما در عین حال از همین گیاه مسواک یا اراک که در بالا به آن اشاره شد، دهانشویه ای تحت عنوان "پرسیکا" (Persica) تولید می شود که در کاهش التهابات و بیماری لثه کمک موثری کرده است. اگر چه که تحقیقات اثربخشی این دهانشویه را ضعیفتر از دهانشویه های مدرن نشان داده است ولی هرگز به مفهوم این نیست که این ترکیب گیاهی را باید کنار گذاشت. 

بعنوان یک دندانپزشک به طب سنتی اساسا نگرشی مثبت دارم، ولی به همان اندازه هم تعهد اخلاقی و حرفه ای من ایجاب می کند که در اینجا تذکری نیز به طرفداران پروپا قرص طب سنتی بدهم و آن اینکه تنها به صرف طبیعی بودن، گیاهی بودن و یا با سابقه بودن نباید به سراغ هر مداخله سنتی رفت، به امید اینکه کاملا بی ضرر هستند. بگذارید مثالی بزنم:

در طب سنتی اقبالی برای استفاده از ترکیب سرکه و گلاب بعنوان دهانشویه مطرح شده و در افکار عمومی نیز منتشر شده است*. این دهانشویه با هدف و براساس ضد عفونی کردن دهان با استفاده از خواص سرکه و خوشبو کردن با بهره گیری از رایحۀ گلاب توصیه شده است. اگر با دقت بیشتری به این ترکیب نگاه کنیم، خواهیم دید که سرکه بعنوان یک اسید ضعیف قلمداد می شود که اثراتش به گونه ای بارز روی ساختار آهکی دندان مشخص شده است. سرکه ، آبلیمو و ترشی ها مینای دندان را در خود حل میکنند. حال اگر حتی به منابع علمی مدرن هم مراجعه کنید خواهیم دید که دهانشویه گلاب و سرکه مورد تجویز می باشد، اما با دقت بیشتری متوجه می شوید که این تجویز برای افرادی است که دندان مصنوعی دارند. در برخی از این افراد، استفاده از دندان مصنوعی موجب زخمها دهانی و قارچ شده است. بنابراین در این افراد نگرانی برای آسیب دیدن دندانها وجود ندارد. اما اگر به این نکته توجه نشود و به شکل بی رویه، مفرط و متعصبانه بمنظور پرهیز از عوارض دهانشویه های مدرن یا شیمیایی استفاده شود، زیان آن مسلما کمتر از عوارض دهانشویه های مدرن نخواهد بود. (یک مثال ساده و مختصر دیگر از این بی توجهی استفاده از آب و نمک در بیماران مبتلا به فشار خون بالا می باشد).

امیدوارم در این مطلب کوتاه توانسته باشم با اشاره ای  مختصر، توجه شما را  به جایگاه مهمی که طب سنتی در حوزه دهان و دندان می تواند داشته باشد جلب کرده باشم. طب سنتی در دندانپزشکی اگر چه که هنوز نتوانسته موفقیت خود را در درمان بیماریها بخوبی به اثبات رسانده باشد (مثلا ترمیم یا پرکردن دندان پوسیده)، اما مطمئنا جایگاه ارزندۀ آن در حوزه بهداشت و پیشگیری قابل طرح و بررسی است. هرچه شواهد و مستندات یافته های طب سنتی بیشتر باشد، پذیرش آن در طب مدرن و تعامل میان این دو حوزه افزایش خواهد یافت. همانطور که گفته شد، دهانشویۀ پرسیکا بدنبال تحقیقات علمی و مستندات متنشر شده توانسته راه خود را به میان منابع علمی و تحقیقاتی طب مدرن بخوبی باز کند و مورد پذیرش قرار گیرد. اگر چنین رویه ای در طب سنتی توسعه پیدا کند، همکاری بیشتر و نفع بیشتری برای سلامت جامعه در بر خواهد داشت.

بعنوان عضوی از جامعه دندانپزشکی و خدمات بهداشت و سلامت دهان و دندان که توجه به ارتقا سلامت دهان جامعه را مهم می داند، خوشحال می شوم اگر دیدگاههای خود و راهکارهای احتمالی دیگر که فکر می کنید طب سنتی بتواند به کمک سلامت دهان و دندان جامعه بیاید با من در نشانی جدید در میان بگذارید.