دکتر فرامرز مجتهدزاده - دكتر متخصص ارتودنسی در تهران

• < قبلی
• بعدی >

با ارتودنسی آشنا شویم

این مقاله برای خوانندگانی نوشته می شود که با ارتودنسی آشنایی چندانی نداشته، در صدد انجام درمان ارتودنسی هستند، زیرا دندانپزشک به او چنین توصیه ای نموده و یا احساس نامرتبی در دندانهای خود نموده و بطور کلی حس خوبی از دندانهای خود ندارند...تلاش شده تا بیانی ساده استفاده شود اما در عین حال از واقعیت های علمی آن دور نشویم و تصور نشود که این عبارات بر اساس یک نقطه نظر شخصی نگاشته شده است، هر چند که هر انسانی ممکن الخطا هم هست. 

در مورد نام ارتودنسی تنها به همین اکتفا می کنم که از ترکیب دو کلمۀ یونانی ارتوس به معنی صاف و دونت به معنی دندان حاصل شده است *. پس ترجمۀ تحت اللفظی ارتودنسی می شود صاف کردن دندان. در ابتدای پیدایش این رشته هم شاید بتوان گفت که تمرکز و تاکید بر روی نظم بخشیدن به دندانها بوده است، اما به مرور دیده شد که این نامرتبی ها فقط بدنبال رویش نامنظم دندانها بوجود نمی آیند، بلکه شاید مشکلی در فکها نیز وجود داشته باشد که بر رویش دندانها نیز تاثیر می گذارد و ظاهر نامرتب برای دندانها بوجود می آورد. تکامل علم و افزایش آگاهی، به دانسته های بشر افزوده است، به گونه ای که متوجه شد مشکلاتی که در رشد و تکامل فکها وجود دارند در بسیاری از موارد سبب پیدایش نامرتبی های دندانی می شوند. به همین دلیل در برنامۀ آموزشی متخصصین ارتودنسی امروزه بخش قابل توجهی از مطالب درسی به مقولۀ رشد و نمو فکها اختصاص یافته و عنوان علمی متخصصین ارتودنسی به متخصصین ارتودنسی و ناهنجاریهای فکی تغییر یافته است(Orthodontics and Dentofacial Orthopedics).

اهمیت این موضوع در چیست؟ شاید با نگاه به شکل زیر بهتر بتوانید مطلب را دنبال کنید: برای اینکه دندانها عملکرد صحیح و بهتری داشته باشند، علاوه بر منظم بودن باید به خوبی با یکدیگر در تماس باشند. عملکرد جویدن دندانها تقریبا به شکلی انجام می شود که انگار مواد غذایی در لابلای دندانه های یک قیچی مضرس خرد می شوند. اگر این دندانه ها بدرستی در مقابل یکدیگر قرار نگیرند، هم در کیفیت جویدن اختلال بوجود می آید و هم اینکه به سیستم چرخ دنده ها فشار وارد می شود و موجب آسیب به آنها می گردد (تصویر شماره 2).

به همین دلیل است که متخصص ارتودنسی علاوه بر اینکه بدنبال منظم و زیبا شدن دندانهاست، در عین حال بدنبال این است که دندانهای فک بالا و پایین در رابطۀ مناسبی نسبت به یکدیگر قرار بگیرند تا سلامت و عملکرد صحیح دندانها را نیز تامین کند (شکل 4). این بخش از درمان ممکن است برای افراد عادی قابل تشخیص نباشد و تصور کنند همین که دندانها منظم شوند، عملکرد صحیح را هم خواهند داشت درحالیکه لزوما چنین نیست.

اگر موقعیت و روابط دو فک در وضعیت مناسبی نباشند، دندانهای هر فک نیز که متصل به آنها هستند نسبت به دندانهای فک مقابل نیز در وضعیت مناسبی قرار نمی گیرند. به همین دلیل است که متخصص ارتودنسی ابتدا در صدد آن بر می آید که موقعیت فک ها را با یکدیگر بهبود بخشد تا به این ترتیب شانس بیشتری برای تنظیم رابطه دندانها نیز فراهم شود. این کار در سنین پایین تر و تحت عنوان درمانهای اصلاح رشد صورت می گیرد (در شکل 1 بصورت پیکان نشان داده شده است). درمانهای اصلاح رشد تلاش می کند که عواملی را که تحت عنوان عوامل محیطی از آنها یاد می شود و عمدتا متمرکز بر تاثیر نیروهای عضلانی مرتبط و متصل به فکها می باشند به کار گیرند و شاید بتوان این کار را نوعی فیزیوتراپی قلمداد کرد ( کمی شبیه به اقداماتی که برای اصلاح انحراف ستون فقرات یا کجی استخوانهای ساق پا صورت می گیرد).

متخصص ارتودنسی و ناهنجاریهای فکی قادر به تاثیر جدی بر روی عوامل ژنتیکی رشد استخوانهای فک و صورت نمی باشد، به همین دلیل است که درمانهای اصلاح رشد  همیشه و به شکل کامل موفقیت آمیز نیستند و در نتیجه درمانهای اصلاح رشد موفقیتهای نسبی به همراه دارد. اما گاهی همین میزان از تاثیرات بیمار را از نیاز به درمانهای جراحی فک رهایی بخشد و ما بقی درمان توسط درمانهای ارتودنسی که به آنها درمانهای استتاری یا کموفلاژ ( camouflage ) گفته می شود ادامه یابد و به نتایجی غیر ایده آل اما قابل قبول (شکل 1)منجر شود (تلفظ صحیح کلمه کموفلاژ است اما برخی همکاران اشتباها فارسی آنرا کاموفلاژ می نویسند).

اما وقتی اختلاف اندازه و رابطۀ دو فک به حدی باقی بماند و درمان اصلاح رشدی نتوانسته باشد این اختلاف را تا میزان قابل قبولی کاهش دهد. درمان ارتودنسی باید با جراحی فک همراه شود وگرنه خطر آسیبهای جدی به دندانها و عملکرد فک و مفاصل فکی وجود خواهد داشت (شکل 3)، بهمین سبب است که متخصص ارتودنسی در چنین مواردی از انجام درمان ارتودنسی بدون جراحی امتناع می کند و علی رغم اصرار برخی بیماران، بر روی انجام ترکیبی ارتودنسی و جراحی ( که به آن ارتوسرجری گفته می شود) تاکید می نماید (برای توضیح بیشتر به مقالۀ دیگری که در این زمینه نوشته شده مراجعه کنید).

بطور خلاصه در پایان این بحث می توانیم اینگونه جمع بندی کنیم که هرگونه اصرار بر انجام درمان ارتودنسی و فقط با تاکید بر ایجاد زیبایی می تواند آسیبهایی جدی به بافتهای دهان و دندان وارد کند. ارتودنسی را نمی توان به چشم "آرایش دندانها" نگریست