عادتهای دهانی و تاثیرات مخرب آنها حین درمان ارتودنسی
- توضیحات
- تاریخ ایجاد در یکشنبه, 01 تیر 1399 08:22
- نوشته شده توسط دکتر فرامرز مجتهدزاده
- بازدید: 4712
Additional Info
مقدمه
رویش و موقعیت دندانها تحت تاثیر عوامل متعددی می باشند. ساختار بافتی و سلولهای بدن در رویش و جهت حرکت دندانها یکی از عواملی هستند که در این کار دخیل می باشند. اما از دیگر عوامل، نیروهایی است که به دندانها، حین رویش و بعد از آن و یا حین درمان ارتودنسی به آنها جهت می دهند.
در مقاله دیگر تا حدودی به نقش نیروهایی مانند زبان، لب و گونه بر جابجایی دندانها بعد از درمان ارتودنسی اشاره کردیم، اما در اینجا از دید دیگری به آن خواهیم پرداخت.
همانطور که می دانید، در ارتودنسی حرکت دندان توسط وارد کردن نیرو به آنها صورت می گیرد. اگر بخواهیم به شکلی ساده این حرکت را توضیح دهیم، مطابق تصویر، فشاری که توسط وسایل ارتودنسی به دندانها وارد می شود (پیکانهای قرمز) موجب می شود تا دندان به استخوانی که مجاور آن است فشار وارد کند. این فشار باعث ارسال پیامهای زیستی یا بیولوژیک از جمله ترشح یک سری ترکیبات هورمونی و مشابه آن شده که به سلولهایی در استخوان تحت عنوان سلولهایی - که برگردان پارسی آن استخوان خوار است (OC)- دستور می دهند تا استخوان اطراف ریشۀ آن دندان را از بین برده و تحلیل ببرد تا به عبارتی راه برای حرکت دندان باز شود. همزمان که دندان به سمت استخوان تحلیل رفته حرکت می کند، استخوانی که پشت دندان است کشیده می شود و پیامهای کششی یا پیامهای قبلی به سلولهای (استخوان ساز, OB) داده می شود تا آنها استخوان بسازند.
امیدوارم با این توضیح مختصر و تا حدودی با حرکت دندان آشنا شده باشید و اینکه وارد کردن نیرو چه اثری بر روی استخوان دارد. حالا می رسیم به بحث عادتها و اینکه چرا این عادتها را مخرب می دانیم:
عادتهای شایع
مثالهای بسیار شایع از عادتها جویدن ناخن، شکستن آجیل بازی کردن زبان با دندانها هستند. این عادتها همانند فشارهای سیم ارتودنسی، نیروهایی را به دندانها وارد می کنند. جویدن هم نیروهایی هستند که به دندانها وارد می شوند و اتفاقا نیروهای بسیار سنگینی در مقایسه با سایر نیروها هستند.
خوانندگان دقیق و کنجکاو در همینجا ممکن است بپرسند اگر جویدن غذا نیز نیرو به دندان وارد می کند، پس چرا جویدن غذا باعث تخریب استخوان نمی شود؟ سوال خوبی است و اگر بخواهیم در یک عبارت به این سوال پاسخ بدهیم می توان گفت که جهت و مدت زمانی که نیروها به دندانها وارد می شوند در مخرب بودن یا نبودن نیرو نقش بازی می کنند. که بیشتر توضیح می دهم:
جهت نیرو: هنگامی که غذا می جویم، نیروها تقریبا به شکل عمود به دندانها وارد می شوند (پیکان آبی در تصویر). بافتهای اطراف دندان یعنی استخوان و غلاف اطراف دندان به گونه ای مستقر شده اند تا همانند سیستم کمک فنر ماشین نیرو ها را خنثی و به استخوان منتقل کنند. مثالی که برای نشان دادن تفاوت نیروهای جویدن با عادتها می توان ذکر کرد ضربه زدن به میخ با چکش در یک تختۀ چوبی است. برای فرو بردن میخ در چوب، ضربات سنگین تری باید با چکش وارد کرد، اما کافی است ضربه قدری مایل و کمی از پهلو به میخ وارد شود تا ببینید چه اتفاقی می افتد. با ضرباتی بسیار ضعیفت تر خواهید دید که یا میخ کج می شود یا سوراخی که در چوب ایجاد شده بود شروع به گشاد شدن می کند و میخ لق می شود. عادتها هم کمابیش همینطورند یعنی با اینکه ممکن است نیروهای ضعیفتری از نیروهای جویدن به دندانها وارد کنند، به دلیل اینکه جهت مناسبی برای تحمل بافتها ندارند، خنثی سازی نیرو به خوبی انجام نمی شود. (یک بار به شکل آزمایشی با انگشتتان بصورت عمود و یک بار با همان مقدار ولی به شکل افقی به دندان نیرو وارد کنید، خواهید دید که با نیروی عمودی اصلا دردی احساس نمی کنید اما با وارد کردن همان نیرو از کنار به دندان و به صورت افقی آزرده می شوید.
مدت زمان نیرو: مدت زمانی که دندانها درگیر فشارهای جویدن می شوند در هر فشار کسری از ثانیه است که با توجه به عمود بودن نیرو که بالاتر توضیح دادیم، این نیروها به خوبی مهار و خنثی می شوند. اما نیروهایی که از طریق عادتها به دندان وارد می شوند، با اینکه نیروهای ضعیفتری هستند، به دلیل ادامه دار بودن تعداد پیام بیشتری برای تخریب استخوان ارسال می کنند. نیروی ارتودنسی نیز یک نیروی طولانی مدت است و برای همین هم تخریب استخوان در حین حرکت دندان اتفاق می افتد.
احتمالا این نکته و سوال نیز از چشم عزیزان دقیق و کنجکاو دور نخواهد ماند که پس ارتودنسی که هم نیروی غیر عمود وارد می کند (پیکانهای قرمز) و هم طولانی مدت استخوان را تخریب می کند؟ پس چرا ارتودنسی را مخرب نمی دانیم ولی نیروی ناشی از عادتها را مخرب محسوب می کنیم؟ در حقیقت باید گفت که نیروی ارتودنسی هم طبق تعاریف و توضیحات قبل مخرب محسوب می شود، اما تفاوتی هم وجود دارد. و این تفاوت آن است که متخصص ارتودنسی بر وارد کردن این نیروها کنترل دارد و به شکلی حساب شده به دندانها نیرو وارد می کند تا این تخریب را کنترل کند. مثلا برای همین است که بین نوبتهای مراجعه حدود یک ماه فاصله گذاشته می شود. نیرو تقریبا در طی هفته اول کار تخریب را انجام می دهد و دندان حرکت می کند، اما سه هفتۀ بعد برای استراحت و ترمیم بافتها در نظر گرفته می شود تا استخوان سازی انجام شود و در نتیجه بین میزان تخریب استخوان و تشکیل و ترمیم استخوان تعادلی بوجود می آید. اما متاسفانه عادتها بسیار پیوسته به دندانها نیرو وارد می کنند و فرصت کافی برای استراحت بافت فراهم نمی شود، در نتیجه تخریب از ترمیم بیشتر می شود.
حالا توجه خوانندۀ نکته سنج را به این معضل جلب می کنم که چه بر سر دندانی خواهد آمد وقتی یک بیمار همزمان با درمان ارتودنسی و حرکت دندانها، به عادات خود ادامه دهد. مثلا همزمان که درمان ارتودنسی انجام می شود، بیمار مشغول جویدن ناخن باشد، تخمه بشکند (بصورت افراطی، یادمان باشد که ادامه داشتن این کار مهم است، وگرنه یک شب تخمه شکستن حین تماشای ال کلاسیکو عادت محسوب نمی شود ). یک حالت خیلی بدتر هم وقتی است که بیمار با حین ارتودنسی با زبانش با دندانها بازی کند (مورد آخر در بسیاری از اوقات زمانی پیش می آید که دندانی به دلیل حرکت ارتودنسی موقتا لق شده اما بیمار مدام و از روی نگرانی یا کنجکاوی در صدد بررسی این لقی با زبانش می آید). در این وضعیت تخریب گسترده تر استخوان ممکن است رخ دهد (یادمان باشد که تخمه شکستن یک نیروی عمودی و قابل تحمل تر است اما بازی کردن با زبان یک نیروی غیر عمود).
و فاجعه آمیزترین حالت این است که میکروبها هم در محل حاضر باشند و بیماری لثه تولید کنند. در حالتهای قبلی، اگر عادتها حذف شوند، در خیلی از موارد شانسهای خوبی برای ترمیم استخوان وجود دارد. اما در حضور میکروب یا در حقیقت همزمان بابیماریهای لثه، متاسفانه حرکت دندان با تخریب غیر قابل برگشت همراه خواهد بود (به این موضوع در مقالۀ عوارض ارتودنسی نیز اشاره شده است).
و دقیقا به این دلیل است که متخصصین ارتودنسی از دست بیمارانی که در طی درمان ارتودنسی بهداشت خود را رعایت نمی کنند و به حرف متخصصشان گوش نمی کنند خیلی شاکی می شوند . چون از عواقبی که این عدم رعایت بهداشت ممکن است ایجاد کند آگاه هستند، ولی بیماران ممکن است حتی تا انتهای درمان نیز متوجه عوارض این عدم مراقبت نشوند.
پس هم بهداشتتان را رعایت کنید و هم از وارد کردن نیروهای غیر ضروری به دندانها حین درمان ارتودنسی اجتناب کنید.